Krajowy Instytut Mediów

Od kilku lat w przestrzeni medialnej obserwuje się zjawisko rozpowszechniania fałszywych informacji – fake newsów oraz ich negatywny wpływ na życie społeczne w niemal wszystkich jego obszarach.

Biorąc pod uwagę upowszechnienie internetu, zwłaszcza mediów społecznościowych i rozwój nowych technologii można prognozować, że zjawisko to będzie się nasilało, stając się poważnym wyzwaniem z punktu widzenia zarówno obywateli jak i państwa i jego instytucji.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, jako krajowy regulator mediów, stojąc na straży wolności słowa, a co za tym idzie również interesów odbiorców mediów, zamierza stymulować prace zmierzające do przeciwdziałania rozprzestrzenianiu w polskiej przestrzeni medialnej celowo fałszowanych informacji, stanowiących zagrożenie dla społeczeństwa, jego bezpieczeństwa i prawa do prawdziwej i rzetelnej informacji.

W związku z powyższym, w 2023 roku, KRRiT zleciła Krajowemu Instytutowi Mediów (KIM) opracowanie metodologii i realizację badania eksplorującego zjawisko fake newsów. Projekt jako kompleksowy proces badawczy miał na celu holistyczną diagnozę zjawiska dla uzyskania wyczerpującego opisu jego przejawów, stojących za nim obawy, ale również motywacji i potrzeb w zakresie informacji.

– Krajowy Instytut Mediów wspiera KRRiT w realizacji jej zadań ustawowych w obszarze dostarczania obiektywnego obrazu rynku mediowego, poprzez wiarygodne i transparentne badania. Z badań jakościowych uzyskujemy dokładne, wyrażone słowami użytkowników opinie i insighty, na podstawie których, można prowadzić szereg analiz. Badaniem fake newsów zainicjowaliśmy w KIM program badań jakościowych opisujących ważne zjawiska na rynku mediów. – komentuje Jerzy Nagórski, Dyrektor Pionu Badań KIM

Media podlegają gwałtownym zmianom, co w dużej mierze wynika z przeniesienia się do internetu oraz rozwoju nowych technologii. Dzisiejsze media charakteryzuje łatwa dostępność a także szybkość przekazu, podyktowana konkurencją rynkową.
Walcząc o uwagę odbiorcy, o pierwszeństwo dostarczenia informacji, powstają nierzadko treści nierzetelne, niesprawdzone, ideologiczne, bazujące na emocjach, a tworzące i rozpowszechniające je media dostosowują się do swoich odbiorców stając się towarem.

Z kolei powszechność mediów społecznościowych i łatwość z jaką można dziś stworzyć dowolą treść oraz przekazać ją dalej do niemal nieograniczonej liczby użytkowników wpływa na skalę rozpowszechniania nieprawdziwych informacji.

W specyficznych okolicznościach jak np. trudna sytuacja geopolityczna czy gospodarcza, które generują w społeczeństwach lęk, niepewność, brak poczucia stabilizacji, powyższe procesy przybierają jeszcze na sile i intensywności, powodując, że nikt nie jest odporny na fake newsy, a ich negatywny wpływ na nasze często istotne decyzje wzrasta.

Fake newsy to epidemia w świecie dzisiejszych mediów.

Udają prawdziwe wiadomości tym samym zamierzenie wprowadzają odbiorców w błąd.

Ich twórcy stosują szeroki wachlarz metod i narzędzi w celu uwiarygodnienienia nieprawdziwych informacji, czyniąc je trudnymi do zidentyfikowania jako fałszywe i zwiększając ich szanse rozpowszechnienia i spowodowania u odbiorców pożądanych działań.

Fake newsy stwarzają pozory prawdziwości, udają informacje oparte na faktach lub naukowych odkryciach lub są zupełnie fikcyjne czy zmanipulowane.

Metody stosowane przez twórców bywają niekiedy bardzo wyrafinowane i kreatywne. Łączą
i wykorzystują różne zabiegi i środki wyrazu w celu szerzenia nieprawdy i wywierania wpływu.

– Fake newsy są zjawiskiem wielowymiarowym, wszechobecnym i takim, na które jesteśmy mało odporni. Bez względu na wiek, poziom wykształcenia, czy miejsce zamieszkania wszyscy jesteśmy narażeni na nieprawdziwe informacje i ulegamy ich negatywnemu wpływowi. Dlatego ważne, by uwrażliwiać odbiorców mediów na nieprawdziwe treści, edukując w zakresie ich rozpoznawania – tłumaczy Jerzy Nagórski z KIM

Zważywszy na skalę zjawiska i potencjał jego wpływu na życie społeczne konieczne wydaje się jak najszybsze podjęcie, przez wszystkich uczestników rynku mediowego, wspólnych wysiłków zmierzających do jego ograniczenia.

Kluczowa w skutecznym przeciwdziałaniu tworzeniu i rozpowszechnianiu fake newsów powinna być edukacja w zakresie krytycznego myślenia, uwrażliwienie na temat powszechności zjawiska i wykształcenie mechanizmu obronnego opartego na kierowaniu się zdrowym rozsądkiem, gdzie odbiorcy treści mediowych częściej będą zadawać sobie pytanie: A skąd to wiadomo?

Krajowy Instytut Mediów będzie się nadal przyglądał fake newsom, a także szerzej procesom dezinformacyjnym w ogóle, oferując pomoc wszystkim zainteresowanym w pogłębianiu wiedzy na temat tych zjawisk.
*
Koncepcję badania jakościowego dotyczącego zjawiska fake newsów, a także metodologię i narzędzia badawcze opracował Krajowy Instytut Mediów, a następnie zrealizował za pośrednictwem wykonawcy wyłonionego w przetargu.
Badanie prowadzone było od lutego do końca marca 2024 i podzielone na trzy etapy: